تحلیل مفاهیم اخلاق سیاسی در متون نثر عصر صفوی

ادبیات تعلیمی به عنوان یکی از گسترده ترین گونه های ادب فارسی، عرصه مضمون پردازی بزرگترین شعرا و نویسندگان اخلاق گرا در هر عصر و زمانی است. این گونه ادبی ابزاری است تا نویسنده و یا شاعر بتواند از طریق آن اهمّ مفاهیم مورد نظر خود را به مخاطبان انتقال دهد. این مفاهیم ممکن است تلقین کننده و آموزش دهنده عقایدی عامّ و همه پذیر باشند و یا ایدئولوژی و اعتقادی خاصّ را ترویج دهند. به هر طریق، آن چه مسلّم است این است که ادبیات فارسی چه در قالب نظم و چه در قالب نثر، ظرفی است که نویسندگان عقاید تعلیمی خود را در قالب آن به مخاطبان عرضه می کنند و از این گذرگاه مفاهیم فراوانی را به ذهن مخاطبان القا می کنند. به تحقیق می توان فنّ سیاست نامه نویسی در ادب فارسی را یکی از برجسته ترین نمودهای ادب تعلیمی در عرصه نثر دانست. .این نوشته ها که به اعتبار مشهورترین آن ها (سیاست نامه خواجه نظام الملک)، با عنوان شایع سیاست نامه معروف اند، رساله هایی با نام های گوناگونی مانند اندرزنامه ها، آیین نامه، ارشادنامه، نصیحه الملوک، آیینه شاهی و... بوده اند که توسط فقیهان، فیلسوفان و بعضاً عرفا و بزرگان صوفیه، خطاب به فرمانروایان نوشته می شدند. آن چه در این پژوهش بررسی می شود، تحلیل گوشه ایی از عرصه پهناور ادب تعلیمی فارسی در برهه ای از زمان(عصر صفوی) است.روضه الانوار عباسی و قواعد السلاطین از جمله برجسته ترین سیاست نامه هایی هستند که در عصر صفوی و در امتداد سنّت سیاست نامه نویسی قرون قبل، تدوین شدند. بررسی تحلیلی محتوای این آثار ادبی در عصری که علمای شیعه از نفوذ بالای خود به نفع ترویج عقاید شیعه بهره گرفتند درخور توجه است. مولفان آثار ذکر شده، عالمان ادیبی هستند که با قلم سحرانگیز خود پادشاه صفوی را به راه صلاح و سداد متمایل می سازند و از انحراف به سوی رذایل بازمی دارند. با بررسی دقیق آثار منتخب می توان به چند گرایش عمده دست یافت. شریعت نامه نویسی، سیاست نامه نویسی و وزارت نامه نویسی، عمده ترین این گرایشات هستند. آن چه در سیاست نامه های عصر صفوی درخور توجه است، تاثیرپذیری مستقیم و غیر مستقیم این آثار از آرای گذشتگان، به ویژه خواجه نظام الملک و فارابی است.